Avrupa Güney Gözlemevi (ESO) ile dünya çapındaki diğer kuruluşların teleskoplarını kullanan gökbilimciler, süperkütleli bir kara deliğin parçalara ayırdığı bir yıldızdan çıkan nadir bir ışık patlaması saptamışlar. Gelgit bozulması olayı şeklinde bilinen ve Dünya’dan sadece 215 milyon ışık yılı uzaklıkta gerçekleşen bu olgu, bugüne kadar kaydedilmiş en yakın parlama niteliği taşıyor. Ayrıca bilim insanları, eşi görülmemiş detaylarla çalışma fırsatı bulmuş. Araştırma, bugün Monthly Notices of the Royal Astronomical Society bülteninde yayımlandı.
Yeni çalışmanın baş yazarı, Birmingham Üniversitesi’nde okutman ve İngiltere Kraliyet Gökbilim Derneği araştırma üyesi olan Matt Nicholl şöyle söylüyor: “Bir kara deliğin yakındaki bir yıldızı ‘içine çekmesi’, kulağa bilim kurgu gibi geliyor. Fakat bir gelgit bozulması olayında gerçekleşen şey tam olarak bu.” Fakat bir yıldızın, kara delik tarafından yutulduğu sırada spagettileşme adı verilen bir durum yaşadığı bu gelgit bozulması olayları nadir görülüyor ve üzerinde çalışma yapılması her zaman kolay olmuyor. Araştırma takımı geçen yıl ESO’nun Çok Geniş Teleskop’u (VLT) ile Yeni Teknoloji Teleskop’unu (NTT) süperkütleli bir kara deliğin yakınında oluşan yeni bir ışık parlamasına doğrultarak, bir yıldız böyle bir canavar tarafından yutulduğunda neler yaşandığını detaylı şekilde incelemişler.
Bilim insanları, ne olması gerektiğini kuramsal açıdan biliyor. Çalışmanın yazarlarından Thomas Wevers, “Talihsiz bir yıldız, bir galaksinin merkezindeki süperkütleli bir kara deliğin çok yakınında dolaştığı zaman; kara deliğin son derece yüksek kütleçekim kuvveti bu yıldızı dilimleyerek ince madde akıntıları oluşturuyor” diye açıklıyor. Yıldız maddesinden oluşan bu ince ipliklerin bazıları, bu spagettileşme süreci esnasında kara deliğe düşerken, gökbilimcilerin tespit edebileceği parlak bir enerji parlaması çıkıyor.
Her ne kadar güçlü ve parlak olsa da, gökbilimciler şimdiye kadar bu ışık patlamasını araştırmakta sorun yaşamışlar çünkü önünde sık sık toz ve döküntü perdesi oluyormuş. Bilim insanları, bu perdenin kökenine daha yeni ışık tutabilmiş.
Birmingham Üniversitesi’nde çalışan Samantha Oates, “Bir kara delik bir yıldızı yuttuğunda, dışarı doğru kuvvetli bir şekilde madde fırlatabildiğini ve bu maddelerin görüşümüzü engellediğini bulduk” diyor. Bu durumun sebebi ise; kara delik yıldızın maddesini yedikçe çıkarılan enerjinin, yıldızın döküntülerini dışarı doğru itmesi.
Keşif, araştırma takımının üzerinde çalıştığı ve AT2019qiz ismini taşıyan gelgit bozulması olayının, yıldızın parçalanmasından kısa bir süre sonra bulunması sayesinde mümkün olmuş. ABD’deki Northwestern Üniversitesi’nde çalışan Kate Alexander şöyle söylüyor: “Bunu erken yakaladığımız için, aslında bu toz ve enkaz perdesinin yığıldığını görebiliyorduk. Kara delik, dışarı doğru saatte 10.000 km’ye varan hızlarda madde fırlatıyordu. ‘Perdenin arkasına bakış’ fırsatı sunan bu benzersiz olay, karartı yapan maddelerin kökenini belirlememizi ve kara deliği nasıl sardığını gerçek zamanlı şekilde takip etmemizi sağladı.”
Araştırma takımı, Eridanus takımyıldızındaki sarmal bir galakside bulunan AT2019qiz’e yönelik gözlemleri, parlama şiddetinin artarak sonrasında gözden kaybolduğu altı aylık bir dönemde yürütmüş.
Kaynak: Popular Science Türkiye
