Türkiye Çevre Ajansı'nın kurulmasına yönelik çalışmaların uzun süredir devam ettiğini belirten Özboyacı, "Bu ihtiyaç nereden çıktı derseniz, çevreyle ilgili bütün konularda ön alabilecek ve bazı özel konularda da daha etkin çalışabilecek bir yapıya ihtiyaç olduğunu zaten öngörüyorduk. Fakat bizim Türkiye Çevre Ajansı Kanunu hazırlarken odaklandığımız ilk nokta depozito yönetim sistemiydi.
Bu konuda WWF’in hazırladığı bir rapor var. Bu raporun üzerine Bakanlığımız İstanbul Teknik Üniversitesi’nden hocalarımızla bir protokol imzalamışlar. Bu konuyu akademik olarak, bilimsel olarak çalışalım demişler. İTÜ'den hocalarımız da itünova vasıtasıyla bu meseleyi Türkiye Depozito İade Sistemi adı altında projelendirmişler. Ve bir buçuk yıldır TÜDİS, Türkiye Depozito İade Sistemi Projesi çalışılıyor. Bütün dünya örnekleri incelendi. Dünya bu işi nasıl yapıyor, ne şekilde yapıyor, hangi yöntemlerle yapıyor bunlar incelendi. Ve hani elde ettiğimiz veriler gerçekten bu işin Türkiye'de ne kadar gerekli olduğunu bir kez daha gösterdi." dedi.
Hammadde haline getirilebilecek atıklara dikkat çekti
"Türkiye'nin neden depozito yönetim sistemine ihtiyacı var?" sorusuna cevap veren Özboyacı, "Türkiye'de yılda 32 milyon ton katı atık üretiliyor. Bu üretilen 32 milyon ton katı atığın ağırlıkça yüzde 25’i geri dönüştürülebilir atıklar. Ama hacimce yüzde 25’i içecek ambalajları dediğimiz atıklar. Yani bizim metal, cam, plastik ve kâğıt içecek ambalajı diye nitelendirdiğimiz atıklar, bütün üretilen katı atıkların hacimce yüzde 25'ini oluşturuyor. Dolayısıyla burada çok ciddi bir rakam var. Yılda 20 milyar adetten bahsediyoruz. 20 milyar adet atık, yaklaşık 2 milyon tona tekabül ediyor yaklaşık. Bunlar doğrudan hammadde haline getirilebilecek, doğrudan geri dönüştürebilecek atıklar." ifadelerini kullandı.
Geri dönüşeme açık olan atıkların da ayrı toplanabilmesi durumunda bunların hammadde olarak kullanılabileceğine işaret eden Özboyacı, "İçecek ambalajlarını ele alalım. Biz bir plastik şişeyi diğer geri dönüştürülebilir atıklarla karışmadan ayrı toplayabilirsek, bu atıktan yeniden plastik şişe üretilebilir. Biz karışık gelen geri dönüştürülebilir atıkları kendi arasında karışık topladığımız zaman buradan çok nitelikli ürünler elde edemiyoruz. Kağıt gibi mukavva gibi bazı ürünler elde ediliyor ama karışık olduğu zaman maalesef o potansiyelini yitirmiş oluyor. Ama biz bir cam şişeyi ayrı toplasak, o şişenin kırığından cam şişe yapma maliyetimiz çok daha düşük olur." şeklinde konuştu.
Plastik şişe üreticilerinin yurtdışından granül, cam şişe üreticilerinin ise kum kuvars gibi bazı materyaller ithal ettiklerine dikkat çeken Özboyacı, depozito yönetim sistemiyle ithalat masrafının ortadan kalkacağına işaret etti.
Özboyacı şu şekilde devam etti: "En büyük amacımız depozito ödül sistemi ile bu 20 milyar adet içecek ambalajını doğaya karışmaktan kurtarmak. Bu bir. İkincisi bunları atık haline gelmeden hammadde olarak kullanabilirsek bu döngüsel ekonomi anlamında da çok ciddi işimize yarayacaktı. İşte bu raporlar ve İstanbul Teknik Üniversitesi’nden hocalarımızla beraber, ben de bu projenin 11 aydır içerisindeyim. Ben de İstanbul Teknik Üniversitesi mezunuyum. İnşaat Mühendisliği mezunuyum. Kendi fakültemde hocalarımla tesadüf ettik bu projede. Hep beraber hayırlı, faydalı bir işe beraber imza attık. Çok detaylı baktığımızda bu işin Türkiye için ne kadar faydalı olduğu bir kez daha ortaya çıkıyor. İşte bu çalışma üzerine dedik ki biz bunu kanunlaştırmamız lazım."
"İçecek ambalajlarının yüzde 90’ını 3 yıl içerisinde geri dönüştürmeyi hedefliyoruz"
Almanya'nın depozito sistemi ile içecek ambalajlarının yüzde 97’sini geri dönüştürmeyi başarabildiğini dile getiren Özboyacı, "Hollanda, İsveç, Danimarka, Finlandiya, Norveç gibi ülkeler, hepsi bunların yüzde 90’dan yukarı bu işi başarabilen ülkeler. Nasıl yaptıklarına baktığımızda hem kamunun disiplini, denetimi o gücü bir yanda duruyor. Hem de özel sektörün bu konudaki işbirliğini biz görüyoruz. Biz de bunu model alarak Türkiye'de depozito yönetim sistemiyle bu içecek ambalajlarının yüzde 90’ını 3 yıl içerisinde geri dönüştürmeyi hedefliyoruz. Bu rakamlar asla böyle ayakları yere basmayan rakamlar değil. Çünkü il il, bölge bölge çalışıldı. Yani hangi coğrafi bölgemizde ne kadar atık üretiliyor? Bunların ne kadarı içecek ambalajı? Orada ne kadar vatandaşımız yaşıyor? Orada ne kadar geri dönüşüm tesisi var? Bunların hepsi tek tek, hem bölge bölge, hem il il çalışıldı." diye ekledi.
Şu anda bazı materyallerde depozito sistemi olduğunu ancak bunun verimsiz işlediğini kaydeden Özboyacı, özel sektörü de bu işe paydaş ettiklerinde içecek ambalajlarının yüzde 90’ını 3 yıl içerisinde geri dönüştürmeyi hedeflediklerini tekrar etti.
İnsanoğlunun gündelik yaşamını değiştirerek sıfır atık üretir hale gelmesi gerektiğini savunan Özboyacı, " Sıfır atık da bir üst başlıktır çatıdır. Bu bahsettiğimiz konuların hepsi sıfır atığın içine girer. Burada çok kıymetli bürokratlarımızın gerçekten önemli katkıları var. Başta Çevre Şehircilik Bakanımız Murat Kurum’un gerçekten çok büyük desteği var. Kanun teklifini hazırlarken neye ihtiyacımız olsa sayın bakanımız bu konuda irade gösterdi ve bizim yanımızda oldu. Hem akademisyenlerimiz yani işin bilimsel kısmı çok sağlam çalıştı hem bu konudaki STK’lar, duyarlı platformların raporları üzerine bu iş yapıldı ve onların görüşleri alındı." şeklinde konuştu.
"Cari açıkta 0.5 milyar lira azalma öngörüyoruz"
Depozito yönetim sisteminin 2022’in başında zorunlu olarak devreye gireceğine vurgu yapan Özboyacı, "Biz yılda 2 milyar lira ülke ekonomisine katkı sağlayacağını öngörüyoruz. Yine yılda cari açıkta 0.5 milyar lira azalma öngörüyoruz. Bunlar bu işin ne kadar önemli olduğunun aslında kanıtlarından bir tanesi." değerlendirmesinde bulundu.
Kanun teklifinin 35 maddeden oluştuğunu ifade eden Özboyacı, "Ben bunu kendi içinde üç kısma ayırıyorum. Birincisi, Türkiye Çevre Ajansı'nın kurulması. Şimdi bunu konuşuyoruz. Daha sonra ikinci kısımda biz çevre kanununda bazı değişikler yapıyoruz. Bunları da oldukça önemsiyorum. Üçüncü kısımda yine benim çok ilgi gösterdiğim bir alan. Bisiklet yolları ve e-scooterlarla ilgili. Zaten gündemde de sıkça yer alan bir konu. Böyle 3 tane çok güzel başlığımız var. Bunların hepsi çevreyi doğrudan ilgilendiren meseleler." ifadelerini kullandı.
Çevre Ajansı'nın yapısına değinen Özboyacı, "Bu Çevre Şehircilik Bakanlığı'na bağlı ilgili kuruluş olarak temayüz edecek Türkiye Çevre Ajansı bir kamu tüzel kişiliği hüviyetinde. Ama özel durumlarda bazı inisiyatifleri var. Mesela amacı ve faaliyetleriyle ilgili şöyle bilgi vereyim. Çevrenin iyileştirilmesi, yeşil alanlarının korunması, geliştirilmesi, sıfır atık projesinin yaygınlaştırılması. Yine çevreyle ilgili yapılabilecek bütün faaliyetler, çok geniş bir amaç ve faaliyet kapsamı var. Ama asıl ilk odaklanması gerektiğini düşündüğümüz konu detaylı anlattım, Depozito yönetim sistemi. Gerçekten ajans bu depozito yönetim sistemini özel sektörle işbirliği halinde çok doğru bir şekilde yapabilir. Yani hem kamu tüzel kişiliği olduğu için. Sayıştay denetimine de tabii bu arada bir problem yok. Yine aynı şekilde bazı denetim yetkilerine sahip olacak. Kamunun bu disiplinini denetimini üzerinde barındıracak. Bu depozito yönetim sisteminde dönen para akışını garantör olarak devletin ağırlığıyla korumuş olacak. Bir yandan da özel sektör de bu işin paydaşlarıyla çok daha etkin ve verimli çalışma yapabilecek bir esnekliğe sahip olacak." diye ekledi.
Plastik poşet yasası diye bahsedilen kanunun meclisten geçtiğinde bazı tereddütler oluştuğunu hatırlatan Özboyacı, "Türkiye'de kişi başı yılda 440 adet plastik poşet kullanıyoruz. Bu rakam 90’a düşmüş durumda. Yüzde 80 azalmış durumda ve 2023’e doğru bu iki yıl içerisinde 3 yıl içerisinde bu rakamı 45’e indirmeyi öngörüyor bakanlığımız. Ben onu da gerçekleştireceğimize inanıyorum." dedi.
Bisiklet yolu ve elektrikli scooter düzenlemesi
Sözlerinin devamında Konya'nın Newyork’tan sonra en uzun bisiklet yoluna sahip ikinci şehir olduğunu aktaran Özboyacı, şu şekilde devam etti: 550 kilometre bisiklet yolumuz var. Bir ikincisi Konya, Türkiye'de Bisiklet Master Planı'nı hazırlamış ve uygulamaya koymuş ilk büyükşehir belediyesi. Biz buradan aldığımız ilhamla kara yollarımıza bisiklet yolları yapma görevi veriyoruz. Bunun yanında tabii bir diğer çevreci ulaşım aracı olan elektrikli scooter. Gençlerin bu işi önemsediğini biliyorum. Biz elektrikli scooterı aslında bir yasal zemine oturtmuş oluyoruz. 25 kilometre bölü saat hız sınırı belirleniyor. Kullanım yaşı yine 15 olarak belirleniyor. Bu trafik güvenliğini de düşünmemiz gerektiği için böyle bir yaş uygun görüldü. Yine scooter firmalarının belediyelere ödeyeceği işgaliye araçları da bu işlerin teşviki için en alt tarifeden belirlenip günlük 16 kuruş olarak belirlendi.
Bundan sonra bizim scooter kullanıcılarından ricamız tek kişi binmeleri asla 2 kişi, 3 kişi binmemeleri. Sadece kişisel yük taşımaları. Zaten bunlar kanunda da şimdi sabitleşiyor o sebeple bunlara uymak durumunda olacaklar. Ama biz bu bisiklet gibi elektrikli scooter gibi çevreci ulaşım araçlarının yaygınlaştırılmasıyla, sera gazı emisyonlarının, karbon emisyonlarının gittikçe azalacağını öngörüyoruz. Bu dünyada kanıtlanmış bilimsel bir veri. O sebeple kanun teklifimizin bu boyutunda vurgulamış olayım.
